Xử Lý Hành Vi Xâm Phạm Quyền Tác Giả: Các Biện Pháp Và Quy Trình Tại Việt Nam

Trong kỷ nguyên số, khi việc sao chép và phát tán thông tin trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết, hành vi xâm phạm quyền tác giả cũng ngày càng phức tạp. Việc này không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự, uy tín và động lực sáng tạo của tác giả. Pháp luật Việt Nam, thông qua Luật Sở hữu trí tuệ và các văn bản hướng dẫn, đã thiết lập một khung pháp lý vững chắc để xử lý hành vi xâm phạm quyền tác giả.

Team dịch vụ pháp chế – Luật Thiên Mã sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan và chi tiết về các biện pháp, quy trình cũng như cơ quan có thẩm quyền trong việc xử lý hành vi xâm phạm quyền tác giả tại Việt Nam.

I. Các hành vi xâm phạm quyền tác giả phổ biến

Để có cơ sở xử lý, trước hết cần nhận diện rõ các hành vi bị coi là xâm phạm quyền tác giả. Điều 28 Luật Sở hữu trí tuệ quy định chi tiết về các hành vi này, bao gồm cả xâm phạm quyền nhân thân và quyền tài sản:

Xâm phạm quyền nhân thân:

• Chiếm đoạt quyền tác giả (mạo danh tác giả).
• Mạo danh tác giả.
• Công bố, phân phối tác phẩm mà không được phép của tác giả/chủ sở hữu.
• Công bố, phân phối tác phẩm có đồng tác giả mà không được phép của đồng tác giả.
• Sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc tác phẩm dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác giả.

Xâm phạm quyền tài sản:

• Sao chép tác phẩm mà không được phép của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả (trừ một số trường hợp được phép sao chép riêng phục vụ nghiên cứu, giảng dạy cá nhân hoặc lưu trữ thư viện).
• Làm tác phẩm phái sinh mà không được phép của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả.
• Biểu diễn tác phẩm trước công chúng mà không được phép.
• Sao chép bản ghi âm, ghi hình để phân phối mà không được phép.
• Phân phối, nhập khẩu bản gốc hoặc bản sao tác phẩm mà không được phép.
• Truyền đạt tác phẩm đến công chúng qua mạng truyền thông và các phương tiện kỹ thuật số mà không được phép.
• Cho thuê tác phẩm mà không trả tiền nhuận bút, thù lao cho tác giả/chủ sở hữu.
• Xuất bản tác phẩm mà không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả.
• Cố ý hủy bỏ hoặc làm vô hiệu các biện pháp công nghệ bảo vệ quyền tác giả.
• Cố ý xóa, gỡ bỏ hoặc thay đổi thông tin quản lý quyền dưới hình thức điện tử.
• Sản xuất, phân phối, nhập khẩu, chào bán… các thiết bị, sản phẩm hoặc dịch vụ được sử dụng để vô hiệu hóa biện pháp công nghệ bảo vệ quyền tác giả.

II. Các biện pháp xử lý hành vi xâm phạm quyền tác giả

Khi phát hiện hành vi xâm phạm quyền tác giả, chủ thể quyền có thể áp dụng một hoặc đồng thời các biện pháp pháp lý sau đây, tùy thuộc vào tính chất và mức độ vi phạm:

1. Biện pháp tự bảo vệ quyền

Đây là các biện pháp chủ thể quyền có thể tự mình thực hiện mà không cần sự can thiệp của cơ quan nhà nước:

• Áp dụng biện pháp công nghệ: Sử dụng các công nghệ mã hóa, DRM (Digital Rights Management) hoặc các công cụ kỹ thuật khác để ngăn ngừa việc sao chép, sử dụng trái phép tác phẩm.
• Gửi thư thông báo/cảnh báo (Cease and Desist Letter): Gửi văn bản trực tiếp đến bên vi phạm yêu cầu chấm dứt hành vi xâm phạm, xóa bỏ nội dung vi phạm và có thể yêu cầu bồi thường thiệt hại. Bước này thường là khởi đầu để hai bên thỏa thuận giải quyết mà không cần đến tòa án.
• Đàm phán hòa giải: Nếu bên vi phạm thiện chí hợp tác, hai bên có thể tự thỏa thuận về việc chấm dứt vi phạm, bồi thường thiệt hại và các biện pháp khắc phục khác.

2. Biện pháp dân sự

Biện pháp dân sự được áp dụng thông qua việc khởi kiện tại Tòa án để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể quyền. Tòa án có thể áp dụng một hoặc nhiều biện pháp sau (Điều 202 Luật Sở hữu trí tuệ):

• Buộc chấm dứt hành vi xâm phạm: Yêu cầu bên vi phạm ngay lập tức dừng các hoạt động xâm phạm.
• Buộc xin lỗi, cải chính công khai: Yêu cầu bên vi phạm công khai xin lỗi và cải chính thông tin sai lệch trên các phương tiện thông tin đại chúng, đặc biệt đối với các hành vi xâm phạm quyền nhân thân gây ảnh hưởng đến danh dự, uy tín.
• Buộc thực hiện nghĩa vụ dân sự: Bao gồm các nghĩa vụ đã cam kết hoặc phát sinh từ hợp đồng, quy định pháp luật.
• Buộc bồi thường thiệt hại: Yêu cầu bên vi phạm bồi thường các thiệt hại vật chất (như lợi nhuận bị mất, chi phí hợp lý để ngăn chặn, khắc phục thiệt hại) và thiệt hại tinh thần (do danh dự, uy tín bị xâm phạm).
• Buộc tiêu hủy hoặc phân phối không nhằm mục đích thương mại: Đối với hàng hóa, nguyên liệu, vật liệu và phương tiện được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh hàng hóa xâm phạm quyền tác giả, với điều kiện không làm ảnh hưởng đến khả năng khai thác quyền của chủ thể quyền.

3. Biện pháp hành chính

Biện pháp hành chính được áp dụng bởi các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền khi có hành vi vi phạm pháp luật sở hữu trí tuệ. Đây là các hình thức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả theo quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính (Nghị định 131/2013/NĐ-CP và các sửa đổi, bổ sung):

• Cảnh cáo: Áp dụng cho các vi phạm nhỏ, lần đầu.
• Phạt tiền: Mức phạt tiền phụ thuộc vào tính chất, mức độ của hành vi vi phạm và đối tượng vi phạm (cá nhân hay tổ chức). Mức phạt tiền có thể lên tới 500.000.000 VNĐ đối với tổ chức.
• Hình thức xử phạt bổ sung:
  • Tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm.
  • Đình chỉ có thời hạn hoạt động kinh doanh, sản xuất.
• Biện pháp khắc phục hậu quả:
  • Buộc dỡ bỏ bản sao tác phẩm vi phạm dưới hình thức điện tử, trên môi trường mạng và kỹ thuật số.
  • Buộc tiêu hủy tang vật vi phạm.
  • Buộc cải chính công khai.
  • Buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm.

4. Biện pháp hình sự

Trong trường hợp hành vi xâm phạm quyền tác giả có tính chất nghiêm trọng (gây thiệt hại lớn, thu lợi bất chính lớn, có tổ chức, tái phạm nguy hiểm), người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 225 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) về Tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan.

• Mức phạt:
  • Phạt tiền: Từ 50.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng (tùy theo mức độ và giá trị vi phạm).
  • Phạt cải tạo không giam giữ: Từ 6 tháng đến 3 năm.
  • Phạt tù: Từ 6 tháng đến 3 năm hoặc từ 3 năm đến 7 năm (tùy theo mức độ nghiêm trọng và các tình tiết tăng nặng).
• Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 1 năm đến 5 năm.
• Đối với pháp nhân thương mại: Có thể bị phạt tiền hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn, hoặc cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định.

III. Cơ quan có thẩm quyền xử lý hành vi xâm phạm quyền tác giả

 

Theo Điều 200 Luật Sở hữu trí tuệ, các cơ quan có thẩm quyền xử lý hành vi xâm phạm quyền tác giả bao gồm:

• Tòa án: Có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp dân sự và hình sự liên quan đến quyền tác giả.
• Thanh tra: Thanh tra chuyên ngành (ví dụ: Thanh tra Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính.
• Quản lý thị trường: Có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính, đặc biệt trong các vụ việc liên quan đến sản xuất, buôn bán hàng hóa xâm phạm quyền tác giả.
• Hải quan: Có thẩm quyền kiểm soát và xử lý các hành vi nhập khẩu, xuất khẩu hàng hóa xâm phạm quyền tác giả qua biên giới.
• Công an: Có thẩm quyền điều tra, xử lý các vụ việc có dấu hiệu vi phạm hình sự về quyền tác giả.
• Ủy ban nhân dân các cấp: Có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong phạm vi địa phương.

IV. Quy trình chung để xử lý hành vi xâm phạm quyền tác giả

Khi phát hiện hành vi xâm phạm quyền tác giả, chủ thể quyền có thể thực hiện theo các bước sau:

1. Thu thập chứng cứ: Đây là bước quan trọng nhất. Chủ thể quyền cần thu thập đầy đủ và rõ ràng các tài liệu, thông tin, vật chứng chứng minh hành vi xâm phạm, bao gồm:
   • Bằng chứng về quyền sở hữu tác phẩm (Giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả, bản sao tác phẩm gốc, tài liệu chứng minh thời điểm sáng tạo).
   • Bằng chứng về hành vi xâm phạm (bản sao tác phẩm vi phạm, hình ảnh, video, đường link website, hợp đồng, chứng từ giao dịch…).
   • Bằng chứng về thiệt hại (nếu muốn yêu cầu bồi thường).
2. Giám định (nếu cần): Trong một số trường hợp phức tạp, cần yêu cầu các tổ chức chuyên môn (ví dụ: Viện Khoa học sở hữu trí tuệ) thực hiện giám định để xác định mức độ tương đồng, tính nguyên gốc của tác phẩm và kết luận về hành vi xâm phạm.
3. Gửi thư cảnh báo và đàm phán: Gửi thông báo chính thức yêu cầu bên vi phạm chấm dứt hành vi. Đây là cơ hội để hai bên giải quyết vấn đề thông qua thương lượng, hòa giải, tránh các thủ tục pháp lý phức tạp.
4. Yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lý: Nếu bên vi phạm không hợp tác hoặc không chấm dứt hành vi, chủ thể quyền có thể nộp đơn yêu cầu xử lý đến một trong các cơ quan có thẩm quyền (Thanh tra, Công an, Quản lý thị trường, UBND) để áp dụng biện pháp hành chính.
5. Khởi kiện ra Tòa án: Nếu muốn yêu cầu bồi thường thiệt hại, chấm dứt hành vi một cách triệt để, hoặc trong trường hợp vi phạm nghiêm trọng cần truy cứu trách nhiệm hình sự, chủ thể quyền có thể nộp đơn khởi kiện lên Tòa án có thẩm quyền.

Team dịch vụ pháp chế – Luật Thiên Mã với đội ngũ luật sư chuyên trách về sở hữu trí tuệ sẽ là đối tác tin cậy của bạn trong việc xử lý hành vi xâm phạm quyền tác giả. Chúng tôi sẽ hỗ trợ bạn từ khâu thu thập chứng cứ, đánh giá vi phạm, gửi thư cảnh báo, đại diện đàm phán, đến việc nộp đơn yêu cầu xử lý hành chính hoặc khởi kiện tại Tòa án để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bạn một cách hiệu quả nhất.