Trong hoạt động kinh doanh, các doanh nghiệp thường sử dụng nhiều loại dấu hiệu để định danh và phân biệt mình trên thị trường. Trong số đó, tên thương mại và nhãn hiệu là hai khái niệm quan trọng thuộc quyền sở hữu công nghiệp, nhưng thường gây nhầm lẫn. Hiểu rõ sự khác biệt giữa chúng sẽ giúp doanh nghiệp bảo vệ tài sản trí tuệ của mình một cách hiệu quả và tránh được các rủi ro pháp lý.
I. Tên thương mại
1. Khái niệm tên thương mại
Theo khoản 21 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, tên thương mại là tên gọi của tổ chức, cá nhân dùng trong hoạt động kinh doanh để phân biệt chủ thể kinh doanh mang tên gọi đó với chủ thể kinh doanh khác trong cùng lĩnh vực và khu vực kinh doanh.
- Bản chất: Tên thương mại đại diện cho chủ thể kinh doanh (công ty, doanh nghiệp, hộ kinh doanh cá thể). Nó là tên mà người ta gọi doanh nghiệp của bạn khi bạn hoạt động kinh doanh.
- Ví dụ: “Công ty Cổ phần Sữa Việt Nam” (Vinamilk), “Tập đoàn Vingroup”, “Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam” (Vietcombank).
2. Đặc điểm của tên thương mại
- Phạm vi bảo hộ: Tên thương mại được bảo hộ trong lĩnh vực kinh doanh và khu vực địa lý mà chủ thể đó đã sử dụng hợp pháp và có danh tiếng. Khu vực kinh doanh có thể rộng hẹp tùy thuộc vào mức độ hoạt động và nhận biết của doanh nghiệp.
- Cách thức xác lập quyền: Quyền sở hữu công nghiệp đối với tên thương mại được xác lập trên cơ sở sử dụng hợp pháp tên thương mại đó. Điều này có nghĩa là, không cần phải đăng ký tại Cục Sở hữu trí tuệ để có được quyền bảo hộ đối với tên thương mại. Chỉ cần bạn sử dụng tên đó một cách liên tục, công khai và hợp pháp trong hoạt động kinh doanh của mình, quyền sẽ tự động phát sinh.
- Số lượng: Mỗi chủ thể kinh doanh chỉ có một tên thương mại duy nhất.
- Yếu tố cấu thành: Tên thương mại thường chỉ bao gồm các từ ngữ, chữ cái, con số có thể phát âm được. Nó không bao gồm các yếu tố hình ảnh hoặc biểu tượng.
- Chức năng: Phân biệt doanh nghiệp này với doanh nghiệp khác.
II. Nhãn hiệu
1. Khái niệm nhãn hiệu
Theo khoản 16 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, nhãn hiệu là dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân khác nhau.
- Bản chất: Nhãn hiệu đại diện cho hàng hóa hoặc dịch vụ cụ thể mà một tổ chức, cá nhân cung cấp ra thị trường.
- Ví dụ: Logo hình quả táo cắn dở của Apple (cho sản phẩm điện tử), chữ “Milo” (cho sản phẩm đồ uống), biểu tượng cánh chim của Vietnam Airlines (cho dịch vụ vận tải hàng không).
2. Đặc điểm của nhãn hiệu
- Phạm vi bảo hộ: Nhãn hiệu được bảo hộ cho các sản phẩm/dịch vụ cụ thể đã được liệt kê và phân loại theo Bảng phân loại quốc tế Nice khi đăng ký. Phạm vi bảo hộ có thể rộng khắp cả nước hoặc quốc tế nếu được đăng ký quốc tế.
- Cách thức xác lập quyền: Quyền sở hữu đối với nhãn hiệu (trừ nhãn hiệu nổi tiếng) được xác lập trên cơ sở quyết định cấp văn bằng bảo hộ của Cục Sở hữu trí tuệ. Điều này có nghĩa là, bạn bắt buộc phải nộp đơn đăng ký và được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu thì quyền độc quyền mới phát sinh.
- Số lượng: Một chủ thể kinh doanh có thể sở hữu nhiều nhãn hiệu khác nhau cho các sản phẩm, dịch vụ khác nhau (ví dụ: Công ty Nestle có các nhãn hiệu như Milo, Maggi, Nescafé, Lavie…).
- Yếu tố cấu thành: Nhãn hiệu có thể là từ ngữ, hình ảnh, biểu tượng, hình ba chiều, âm thanh, hoặc sự kết hợp của các yếu tố đó.
- Chức năng: Phân biệt hàng hóa/dịch vụ này với hàng hóa/dịch vụ khác.
III. Bảng so sánh tên thương mại và nhãn hiệu
| Tiêu chí | Tên thương mại | Nhãn hiệu |
| Đối tượng đại diện | Chủ thể kinh doanh (công ty, doanh nghiệp, hộ kinh doanh) | Hàng hóa, dịch vụ cụ thể |
| Căn cứ xác lập quyền | Sử dụng hợp pháp trong kinh doanh | Đăng ký và được cấp Giấy chứng nhận bởi Cục Sở hữu trí tuệ (trừ nhãn hiệu nổi tiếng) |
| Tính bắt buộc đăng ký | Không bắt buộc đăng ký tại Cục SHTT | Bắt buộc phải đăng ký tại Cục SHTT để được bảo hộ độc quyền |
| Số lượng | Mỗi chủ thể chỉ có một tên thương mại duy nhất | Mỗi chủ thể có thể sở hữu nhiều nhãn hiệu |
| Yếu tố cấu thành | Chủ yếu là từ ngữ, chữ cái, con số có thể phát âm được | Từ ngữ, hình ảnh, biểu tượng, hình 3D, âm thanh hoặc kết hợp |
| Phạm vi bảo hộ | Lĩnh vực kinh doanh và khu vực địa lý nơi sử dụng hợp pháp | Các sản phẩm/dịch vụ cụ thể đã đăng ký (theo nhóm Nice), có thể rộng khắp quốc gia hoặc quốc tế |
| Mục đích chính | Phân biệt chủ thể kinh doanh | Phân biệt hàng hóa/dịch vụ |
IV. Mối quan hệ và tầm quan trọng
Dù khác biệt về khái niệm và cách thức bảo hộ, tên thương mại và nhãn hiệu thường có mối liên hệ chặt chẽ và cùng phục vụ mục tiêu xây dựng thương hiệu, uy tín của doanh nghiệp:
- Tên thương mại là định danh pháp lý của doanh nghiệp trên giấy tờ và trong các giao dịch.
- Nhãn hiệu là bộ mặt trực tiếp của sản phẩm/dịch vụ khi tiếp cận khách hàng.
- Nhiều doanh nghiệp sử dụng chính tên thương mại của mình làm một phần hoặc toàn bộ nhãn hiệu cho sản phẩm/dịch vụ để tạo sự đồng nhất và dễ nhận diện (ví dụ: Công ty Vinamilk có nhãn hiệu Vinamilk cho sản phẩm sữa của mình).
Tầm quan trọng:
- Bảo vệ toàn diện: Để bảo vệ doanh nghiệp một cách toàn diện, ngoài việc có một tên thương mại được sử dụng hợp pháp, việc đăng ký nhãn hiệu cho các sản phẩm và dịch vụ cốt lõi là vô cùng cần thiết. Điều này giúp ngăn chặn các hành vi sao chép, làm giả, làm nhái sản phẩm/dịch vụ của bạn.
- Giá trị tài sản: Cả tên thương mại và nhãn hiệu đều là những tài sản vô hình có giá trị lớn của doanh nghiệp, góp phần tạo dựng lợi thế cạnh tranh và thu hút khách hàng.
Việc nắm vững những điểm khác biệt này sẽ giúp bạn có chiến lược pháp lý đúng đắn trong việc bảo vệ và phát triển tài sản trí tuệ của doanh nghiệp mình. Nếu bạn cần tư vấn sâu hơn về tên thương mại, nhãn hiệu hoặc quy trình đăng ký, đừng ngần ngại liên hệ các chuyên gia sở hữu trí tuệ.
